អក្សរសាស្រ្តខ្មែរ: វប្បធម៍-អរិយធម៏

សិល្បះរបស់ខ្មែរមានតាំងពីបុរាណកាលមកម្លះ។ ប្រជាជនខ្មែរប្រកាន់ខ្ជាប់នូវវប្បធម៍អរិយធម៍
យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន។ របាំ ការអប់រំនិង បេតិកភណ្ឌជាតិគឹមានតាំងពីយុរលង់ណាស់មកហើយ។

តើអ្វីទៅដែលហៅថាវប្បធម៌?

តាមន័យស័ព្ទជាតិ
វប្បធម៌ < វប្ប + ធម៌
វប្ប មានន័យថា សំណាប ពង្រោះ លូតលាស់ រីកចម្រើន ដុះដាល បណ្តុះបណ្តាល ផ្សាំ ។
ធម៌ មានន័យថា ទ្រឹស្តី វិធី ធាតុ សភាវទ្រទ្រង់ ។

តើអ្វីទៅដែលហៅថាអរិយធម៌ ?
អរិយធម៌ បានកើតមកព្រមគ្នាជាមួយមនុស្ស តែវាជាសញ្ញាណមួយថ្មីក្នុងប្រវត្តិនៃគំនិតរបស់មនុស្ស បានន័យថា សញ្ញាណនៃ អរិយធម៌ទើបតែបានកើតឡើងនៅពេលដែលគេទទួលស្គាល់ថា ការសិក្សាអំពីទំនៀមទំលាប់ របៀបរស់នៅ ជំនឿ នៃជនជាតិ និមួយៗមានសារៈសំខាន់ជាងការសិក្សាអំពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិនៃជនជាតិនោះទៅទៀត ។

តើអ្វីទៅដែលហៅថាសង្គមធម៌?

តើសង្គមធម៌ជាអ្វី?
គេអាចឲ្យនិយមន័យសង្គមធម៌ប្លែកៗដូចខាងក្រោម៖
សង្គមធម៌ > សង្គម + ធម៌
ពាក្យសង្គម សំដៅយកធម្មជាតិមនុស្សរស់នៅរួមគ្នា មានទីលំនៅ មានមុខរបររកស៊ី មានរបៀបបែបបទរស់នៅទាក់ទងគ្នាក្នុងស្រុក ដែលជារដ្ឋ ។
ឯពាក្យសង្គមធម៌ សំគាល់ធម៌ទាំងឡាយណាដែលជាធាតុវិធី របៀបរៀបចំសង្គមមនុស្សឲ្យមានសភាពទំរង់ និង លក្ខណៈចំរើន លូតលាស់។ បានន័យថា រៀបវំសង្គមឲ្យរស់នៅបានស្រួលប្រកបដោយគ្រឿងសម្ភារៈ គ្រប់គ្រាន់ និងមានសភាពល្អប្រសើរ ។ ម្យ៉ាងទៀតគេអាចនិយាយបានថា សង្គមធម៌សង្គត់ទៅលើទ្រឹស្តីរបស់សង្គម និងការរៀបចំសង្គមឲ្យមានទំនាក់ទំនងទៅវិញទៅមក តាំងពីវិស័យសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ សង្គមកិច្ច ជីវភាពទូទៅនិងសន្តិសុខជាដើម ។
រួមសេចក្តីមក អរិយធម៌មាន វប្បធម៌ និង សង្គមធម៌ ជាមធ្យោបាយ វិធីដើម្បីសំរេចបាននូវសុខៈក្នុងដំណើរទៅកាន់គោលដៅមួយ (សុខៈ) ។

ប្រជាជន និងវប្បធម៌

វប្បធម៍

ឥទ្ធិពលវប្បធម៍បរទេសជះមកលើ យុវជនខ្មែរ មានដូចជា ៖

តន្រ្ដីញ័រញាក់ ខុសពីរលក្ខណជាតិ
ភាពយន្នអាសអាភាស កាប់សំលាប់ ឆក់ប្លន់ល្បិចកលខ្មៅងងឹត
សំលៀកបំពាក់ស៊ិចស៊ីហួសហេតុ ហូរចូលមកពីរបរទេ
ម៉ូតសក់ ឬ ឮកពា កិរិយា មាយាទ បរទេសនិយម ចាប់ដែញាក់ចិញ្ចើម លើកដៃ ដំណើរលោត
អត្ដចរិតប្រពៃណី ឥរិយាបថ ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ ប្រាកចាក នឹងចរិតលក្ខណ របស់ជាតិខ្មែរ
សំភារះប្រើប្រាស់ ច្រើនតែបរទេសនិយម មិនចូលចិត្ដនូវអ្វី ដែលជារបស់ជាតិខ្លួន ។

ចុះហេតុអ្វីបានជាគេ និយាយថា វប្បធម៍ អរិយធម៍ មិនដែលនិយាយថា សង្គមធម៍ អរិយធម៍ឡើយ ?
បានជាគេ តែងតែចូលចិត្ដនិយាយថា វប្បធម៍អរិយធម៍ ពាក្យវប្បធម៍តែងនាំមុខ អរិយធម៍ ជានិច្ច ព្រោះ វប្បធម៍សំដៅទៅ លើ មនុស្សម្នាក់ៗ ដែលធ្វើសកម្មភាព ពលកម្ម និយាយ ស៊ី ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ គេអាចវាយតំលៃភ្លាមៗ ថា អ្នកនោះមានកម្រិតវប្បធម៍ទាប ឬ អ្នកមានកម្រិតវប្បធម៍ខ្ពស់ ។ ចំណែកសង្គមធម៍វិញ គេពុំសូវនិយាយ ជាប់ និង អរិយធម័ ទេ ព្រោះថា សង្គមធម័ ដែលស្ថិតជាប់នឹងសង្គមមនុស្ស ហើយសង្គមធម័ក៏មិនអាននិយាយអំពី មនុស្សម្នាក់បានដែរ។ ប្រជាជន ម្នាក់ក្នុង សង្គមមួយៗ ទាល់តែមានការឆ្លង់កាត់ការស្រាវជ្រាវ លើឯកសារនានា និង បានត្រួតពិនិត្យជាក់ស្ដែង ដូច្នេះ អង្គការផ្សេងៗ ទើបអាចវាយតំលៃថា សង្គមនេះថយ ឬ សង្គមនេះ ជឿនលឿន។

កំណើតនៃបុណ្យកឋិន និងអ្នកធ្វើបុណ្យកឋិនមុនគេក្នុងសម័យពុទ្ធកាល

កឋិន មានតែក្នុងសាសនាព្រះពុទ្ធប៉ុណ្ណោះ ក៏នៅក្នុងសាសនាព្រះសាមណគោតមបរមគ្រូនៃយើង ព្រះអង្គទ្រង់អនុញ្ញាតនូវកឋិនត្ថារកិច្ច នេះក្នុង រវាងមជ្ឈឹមពោធិកាលប្រារព្ធចំពោះភទ្វិយភិក្ខុទាំង៣០អង្គ(កន្លែង ខ្លះថាភិក្ខុទាំង៣០អង្គនេះជាបងប្អូននឹងគ្នា ថាជាបងប្អូនស្តេចបសេន ទិកោសល)។
បើយោងតាមប្រភពដកស្រង់ចេញពីឯកសារលំអានទំនៀម ខ្មែរបុរាណបានឲ្យដឹងថា កាលពី ភទ្ទិយភិក្ខុ៣០រូបប្រព្រឹត្តអារញ្ញិកង្គធុតង្គវត្ត(ប្រព្រត្តឹ ធុតង្គនៅក្នុងព្រៃ)។ នៅពេលមុនថ្ងៃចូលវស្សា លោកមានបំណងទៅវន្ទាលាព្រះជាម្ចាស់ដើម្បីទៅចាំវស្សាកន្លែងណា មួយ(នេះជាទំនៀមកិច្ចវត្តរបស់សហធម្មិកៈ)។ ប៉ុន្តែភទ្ទិយភិក្ខុទាំង៣០អង្គដោយដំណើរថ្មើរជើងផ្លូវឆ្ងាយនិមន្ត ទៅមិនទាន់ដល់អាវាសព្រះគង់នៅពេលថ្ងៃចូលវស្សាមកដល់ ក៏ព្រមព្រៀងគ្នានៅចាំវស្សាក្នុងដែនបាថេយ្យនាក្រុងសាកេត ត្រង់កណ្តាលផ្លូវតែម្តង។
លុះដល់ថ្ងៃចេញវស្សាហើយ ក៏និមន្តទៅថ្វាយបង្គំគាល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែលគង់ចាំវស្សានៅ វត្តជេតពន នាក្រុងសាវត្ថី ចំកាលវេលាចុងរដូវវស្សា ជាសម័យភ្លៀងប្រជ្រុំជានិច្ចរាល់ថ្ងៃ ធ្វើឲ្យភិក្ខុទាំង៣០អង្គទទឹកជោកទាំងស្បង់ចីវរ សង្ឃាដី ជួបការលំបាកតាមផ្លូវមករហូត(ក្នុងមួយអង្គៗមិនមានត្រៃចីវរ២ បន្លាស់សំរាប់ផ្លាស់ប្ដូរទេ)ដល់ហើយ ចូលគាលបង្គំព្រះទាំងទទឹកជោក។
ជាទំនៀមព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ តែងទទួលធម្មបដិសណ្ឋារៈ សួរនៃរាក់ទាក់ការសួរសុខទុក្ខអំពីការរស់នៅក្នុងវស្សា៣ខែ អាហារភោជន និងការព្រមព្រៀងគ្នាយ៉ាងណាៗ។ បន្ទាប់មកព្រះអង្គក៏សំដែងធម្មឹកថា ធ្វើឲ្យភទ្ទិយភិក្ខុទាំង៣០អង្គបានលុះអរហត្តផលគ្រប់ៗអង្គ។
ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ព្រះតំរិះថា ប្រសិនបើតថាគតបានអនុញ្ញាតកឋិនត្ថារកិច្ចដល់ភិក្ខុសង្ឃពីមុនមក រួចហើយ សមបើលោកទាំងនោះមិនជួបក្តីលំបាកយ៉ាងហ្នឹងទេ ហើយកឋិននេះព្រះពុទ្ធពីអតីតក៏បានអនុញ្ញាតដល់សាវកដូចគ្នាដែរ។ ព្រះនិទាននេះ ដំណើរនេះទើបព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ប្រជុំភិក្ខុទាំងឡាយសំដែងធម្មកថា ហើយទ្រង់អនុញ្ញាតកឋិនត្ថារកិច្ចនេះថា៖
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតអនុញ្ញាតឲ្យភិក្ខុទាំងឡាយដែលនៅចាំវស្សារួចហើយទទួលក្រាល កឋិនទានបាន ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អានិសង្ស៥ប្រការនឹងសម្រេចដល់ភិក្ខុទាំងឡាយដែលបានក្រាល(អនុ មោទនា)កឋិនរួចហើយ។
(រឿងហេតុកឋិនត្ថារកិច្ចយ៉ាងដូច្នេះហើយ គឺព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់អនុញ្ញាតដល់សង្ឃសាវកចាប់តាំងពីពេលនោះ មក។ មាននៅក្នុងវិន័យបិដកមហាវគ្គភាគ៨ ត្រង់កឋិនក្ខន្ដិកៈ ដែលទ្រង់សំដែងយ៉ាងពិស្ដារ)។
លុះតំណក្រោយមក បន្ទាប់ពីបានដឹងថា ព្រះពុទ្ធទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យសាវកទទួលកឋិនត្ថារកិច្ច ព្រះបាទ បសេនទិកោសល បានផ្តើមធ្វើកឋិនទានមុនគេបង្អស់ក្នុងសម័យពុទ្ធកាល។ កាលណោះ ព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ ជាប្រធាន បានទទួលក្រាលគ្រងកឋិនឲ្យសម្រេចគ្រប់ប្រការ។ ឯព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះអង្គបានទេសនាក្នុងពិធីបុណ្យនេះ ដោយទ្រង់សរសើរអំពីអានិសង្សនៃកឋិនទានជាអនេកបរិយាយ។ ក្នុងធម៌ទេសនា ព្រះអង្គលើកឡើងអំពីអតីតទាន កាលព្រះពុទ្ធយោនយកកំណើតជានរជីវទុក្តតបរមពោធិសត្វ បានជួយវេយ្យវច្ចៈ ខ្វល់ខ្វាយក្នុងអង្គកឋិនទានរបស់ កុដុម្ពីក៍ម្នាក់ នាំទៅថ្វាយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះនាមបទុមបទុមុត្តរៈ ដែលកាលណោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រទានឲ្យព្រះសុជាតត្ថេរ អគ្គសាវ័ក ព្រះអង្គជាអ្នកក្រាលគ្រង។ ឯនរជីវទុត្តបរមពោធិសត្វនៃយើង បានទទួលពុទ្ធព្យាករពីពេលនោះមក ដោយសារបានជួយចាត់ចែងអស់ពីកម្លាំងកាយចិត្ត និង ប្រាជ្ញា ស្មារតី ក្នុងពិធីបុណ្យនោះ។ ឯប៉ែកខាងបុព្វជិតវិញ គឺព្រះភិក្ខុនាម នារទត្ថេរ កាលបើបានស្ដាប់នូវព្រះធម្មទេសនានៃព្រះបរមគ្រូក្នុងបុណ្យរបស់ ព្រះបាទបសេនទិកោសលមហារាជ ហើយមានសេចក្តីជ្រះថ្លា ក៏ទៅបបួលញាតិសាច់សាលោហិតរបស់លោក ហើយទ្រង់ក៏លើកយកអតីតនិទានកាលព្រះអង្គនៅជាស្តេចចក្រពត្តិនាម វិជិតរាជ ជាធំលើទ្វីបទាំង៤ បាននាំកឋិនទៅថ្វាយព្រះពុទ្ធនាម កោណ្ឌញ៕

តួនាទីរបស់ស្ត្រីខ្មែរតាំងពីសតវត្យទី១

តួនាទីរបស់ស្ត្រីខ្មែរចំពោះសង្គមជាតិតាំងពីសតវត្សទី១រហូតដល់សម័យអង្គរ គឺមានដូច តទៅ៖ជាទូទៅតាមរយៈអរិយធម៌របស់ប្រជាជនកម្ពុជាយើងសង្កេតឃើញថាស្ត្រីខ្មែរ មានតួនាទីណាស់នៅក្នុងសង្គមជាតិ ស្រ្តីខ្មែរមានសិទ្ធិចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាព នយោបាយសេដ្ឋកិច្ចនិងវប្បធម៌ តាំងពីកកើតទឹកដីខ្មែរមកគឺ៖

បានចុះផ្សាយក្នុង វប្បធម៌ នឹងអរិយធម៌ខ្មែរ

បញ្ចេញមតិ